Kiedy do psychologa, psychoterapeuty, familiologa i terapeuty?

Definicje

„Poradnictwo psychologiczne jest profesjonalną pomocą osobom zdrowym, które nie radzą sobie z zaspokajaniem swoich potrzeb i realizowaniem zadań rozwojowych albo potrzebują pomocy w doskonaleniu swoich umiejętności koniecznych do realizacji ich potrzeb i zadań rozwojowych. Głównym zadaniem poradnictwa jest odwoływanie się do zasobów (mocnych stron) osoby doświadczającej dystresu psychicznego w okresach przełomów rozwojowych, osobistych wyzwań czy życiowych kryzysów (por. Altmaier i Hansen, red., 2012; Heesacker i Lichtenberg, 2012). Celem poradnictwa jest zatem pomoc osobom doświadczającym dystresu w odzyskaniu równowagi emocjonalnej, w odzyskaniu przekonania o możliwości wpływania na swoje życie i poszukiwaniu potrzebnych do tego umiejętności, w odzyskaniu możliwości korzystania ze wsparcia innych osób, potrzebnego do realizacji własnych potrzeb i zadań rozwojowych”¹.

„Psychoterapia jest metodą leczenia osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego. Polskie Towarzystwo Psychiatryczne (1998) sformułowało zasady stosowania psychoterapii, podkreślając, że jest to metoda z wyboru w leczeniu zaburzeń nerwicowych, somatoformicznych, zaburzeń osobowości i zaburzeń rozwojowych. Psychoterapia jest też składową oddziaływań leczniczych wobec innych zaburzeń zdrowia psychicznego, m.in. uzależnień, zaburzeń afektywnych i psychotycznych”².

Edukacja

Psycholog to osoba, która ukończyła 5-letnie studia magisterskie na kierunku psychologia.
Łącznie od 7500 do 9000 godzin (300 punktów ECTS).

1 punkt ECTS = 25-30 godzin pracy studenta: wykłady, ćwiczenia, praktyki, staże, pisanie prac zaliczeniowych, egzaminy itp.

Obszary pomocy: szeroko pojęte poradnictwo psychologiczne i poradnictwo terapeutyczne, pomoc psychologiczna, diagnoza psychologiczna, opiniowanie, orzekanie, wykonywanie testów psychologicznych, interwencja kryzysowa.

Psychoterapeuta to osoba, która ukończyła 4-letnie podyplomowe szkolenie z zakresu psychoterapii.
Łącznie minimum 1200 godzin³. Na chwilę obecną psychoterapeutą może zostać każdy, po dowolnym kierunku. Magister: elektrotechniki, informatyki, muzyki, budownictwa, transportu, bankowości itp.
Ważne!
Rekomenduje się, aby do szkoły psychoterapii przyjmować osoby, które uzyskały tytuł magistra po ukończeniu studiów na kierunkach:

• lekarskim,
• lekarsko-dentystycznym,
• pielęgniarstwa,
• położnictwa,
• psychologii,
• nauk o rodzinie (familiologii)
• pedagogiki,
• pracy socjalnej,
• socjologii,
• resocjalizacji.

Obszary pomocy: psychoterapia, leczenie zaburzeń psychicznych.

Familiolog to osoba, która ukończyła interdyscyplinarne 5-letnie studia magisterskie (3+2) na kierunku nauki o rodzinie (familiologia). Łącznie od 7500 do 9000 godzin (300 punktów ECTS)

I stopień = od 4500 do 5400 godzin (180 punktów ECTS)
II stopień = od 3000 do 3600 godzin (120 punktów ECTS)

Obszary pomocy: interdyscyplinarne poradnictwo dla par, małżeństw i rodzin.

Terapeuta to osoba, która ukończyła 5-letnie studia magisterskie na rekomendowanych kierunkach (patrz wyżej). Osoba ta dodatkowo ukończyła całościowe szkolenie np. z Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (TSR) i/lub Logoterapii i/lub Racjonalnej Terapii Zachowania (RTZ) i/lub Terapii Akceptacji i Zaangażowania (ACT) i/lub Terapii Skoncentrowanej na Emocjach (EFT) i/lub Studium Terapii Par itp.
Obszary pomocy: terapia, poradnictwo terapeutyczne.

Co z tego wynika?

Poradnictwo psychologiczne i psychoterapia to dwie metody pomocy psychologicznej. Wybór jednej z metod pomocowych, powinien opierać się na rzetelnej diagnozie objawów, których doświadcza klient. I jak to podkreśla Czabała, diagnoza musi być oparta na faktach, a nie na dopasowaniu faktów do schematów psychoterapeutycznych. A to oznacza, że diagnoza musi odwoływać się nie tylko do psychopatologii, ale również do psychologii rozwojowej, psychologii osobowości oraz znajomości innych niż psychoterapia metod pomocy psychologicznej. Dlaczego? Ponieważ nie wszyscy klienci potrzebują psychoterapii, często wystarcza poradnictwo psychologiczne (poradnictwo terapeutyczne), które świadczy np. psycholog⁴.

---

Poradnictwo psychologiczne to m.in.:

Poradnictwo psychologiczne w okresie adolescencji:

Obszary pomocy: budowanie własnej tożsamości, lęk przed byciem ocenianym przez innych, bunt nastoletni, eksperymentowanie z używkami, przemoc rówieśnicza, próby samobójcze itp.⁶

Poradnictwo psychologiczne dla osób w okresie średniej dorosłości:

Obszary pomocy: trudności w pełnieniu ról w rodzinie (syndrom „pustego gniazda”, „przepełnione gniazdo”, późne rodzicielstwo, bezdzietność, trudności w opiece nad starzejącymi się rodzicami), kryzysy wieku średniego, specyficzne trudności kobiet w wieku średnim, specyficzne trudności mężczyzn w wieku średnim, trudności w pracy zawodowej (wypalenie zawodowe, utrata pracy), praca nad konstruktywnym wyrażaniem emocji, Trening Zastępowania Agresji (TZA), psychoedukacja, praca nad rozpoznawaniem niekorzystnego sposobu myślenia, wzmacnianie samooceny, szukanie nowych rozwiązań i możliwości, wsparcie społeczne, techniki radzenia sobie ze stresem, rozwój osobisty itp.⁷

Poradnictwo psychologiczne dla osób w okresie późnej dorosłości:

Obszary pomocy: pomoc w akceptacji utraty i związanego z nią cierpienia, pomoc w odreagowaniu emocjonalnym, uwolnieniu się od emocji negatywnych (żalu, poczucia winy, poczucia bezradności, rozpaczy) i nadania doświadczanej utracie nowego znaczenia, pomoc w przystosowaniu się osoby starszej do życia bez osoby, która odeszła i kompensowania straty poprzez nauczenie się nowych umiejętności oraz podejmowania nowych ról społecznych, obniżenie poczucia izolacji i osamotnienia oraz zabezpieczenie przed ich narastaniem (depresji, zniechęcenia, poczucia małej wartości i inwalidztwa) itp.⁸

praca nad zniekształceniami poznawczymi (nadmierne uogólnianie, wyolbrzymianie, przeskakiwanie do konkluzji, personalizacja, myślenie dychotomiczne, „czytanie w myślach”, etykietowanie, widzenie tunelowe, stronnicze wyjaśnianie, emocjonalne uzasadnienie), praca nad nierealistycznymi oczekiwaniami i uprzedzeniami w związku, style przywiązania – budowanie „bezpiecznej bazy”, nauka adekwatnego i skutecznego wzajemnego wzmacniania pozytywnego, psychoedukacja, redukcja błędnych atrybucji i wzajemnych oskarżeń itp.⁹

Poradnictwo rodzinne:
(ten rodzaj poradnictwa udzielany jest również przez familiologów – specjalistów ds. małżeństw i rodzin)

Obszary pomocy: systemowe rozumienie rodziny, fazy cyklu życia rodzinnego – realizacja zadań rozwojowych, diagnoza aktualnego problemu, określenie kontekstu pojawienia się problemu i trudności, wspólne opracowanie nowych sposobów rozwiązania, wspieranie w wypróbowaniu nowych rozwiązań problemów itp.¹⁰

Poradnictwo psychologiczne w trudnościach szkolnych:

Obszary pomocy: niepowodzenia szkolne, trudności w uczeniu się, specjalne potrzeby edukacyjne, diagnozowanie dzieci i młodzieży, udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, działania profilaktyczne, wzmacnianie poczucia własnej wartości i samoakceptacji, mobilizowanie do przezwyciężania trudności, psychoedukacja, pomoc w budowaniu pozytywnych relacji z rówieśnikami i dorosłymi, trening kontroli złości, rozwijanie pasji i zainteresowań, wsparcie emocjonalne, poradnictwo dla wychowawców i nauczycieli – wspieranie w rozumieniu trudności dziecka itp.¹¹

Poradnictwo psychologiczne dla osób z niepełnosprawnością:

Obszary pomocy: budowanie poczucia własnej wartości i wzmacnianie samooceny, zwiększanie akceptacji dla własnych niedoskonałości i popełnianych błędów, zwiększanie zakresu samodzielności i wspieranie komunikowania potrzeb, motywowanie do działania, pomoc w nawiązywaniu kontaktów z innymi, wspieranie relacji intymnych itp.¹²

Poradnictwo psychologiczne dla osób chorych somatycznie:

Obszary pomocy: nauka technik odreagowania emocjonalnego (trening relaksacyjny, wizualizacja itp.), edukacja prozdrowotna, Racjonalna Terapia Zachowania – RTZ, zmiana nawyków.¹³

Poradnictwo psychologiczne dla osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi i dla ich rodzin:

Obszary pomocy: psychoedukacja, która pomaga zrozumieć i zaakceptować chorobę oraz konieczność leczenia farmakologicznego, redukuje stygmatyzację, pokazuje możliwości kontrolowania objawów psychozy, choroby afektywnej i zapobiegania ich nawrotom, umożliwia odreagowanie negatywnych emocji, pomaga w odróżnianiu cech osobowości od objawów choroby (np. objawów depresji czy objawów negatywnych w schizofrenii) przede wszystkim rodzinom, rozwija umiejętności rozwiązywania problemów oraz analizy znaczenia stresujących wydarzeń życiowych jako czynników, które mogą powodować nawrót choroby psychicznej¹⁴.

---

Psychoterapia zajmuje się m.in.:

Zespołami behawioralnymi związanymi z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (F50-F59)

Do tej kategorii zaliczamy m.in.: zaburzenia odżywiania, jadłowstręt psychiczny, żarłoczność psychiczną, nieorganiczne zaburzenia snu, lęki nocne, dysfunkcje seksualne niespowodowane zaburzeniem organicznym lub chorobą somatyczną w tym brak lub utrata potrzeb seksualnych, zaburzenia orgazmu, przedwczesny wytrysk, pochwica, dyspareunia. Zaburzenia związane z nadużywaniem nie powodujących uzależnienia (F55), takich jak leki przeciwdepresyjne, przeczyszczające, przeciwbólowe, leki steroidowe i hormony¹⁶.

Zaburzeniami osobowości i zachowania dorosłych (F60-F69)

Do tej kategorii zaliczamy m.in.: osobowość paranoiczną, schizoidalną, dyssocjalną, chwiejną emocjonalnie (w tym borderline), osobowość histrioniczną, lękliwą, zależną, anankastyczną, narcystyczną i bierno-agresywną itp.

Zaburzeniami zachowania i emocji rozpoczynających się w dzieciństwie i wieku młodzieńczym (F90-F98)

Do tej kategorii zaliczamy m.in.: zaburzenia hiperkinetyczne, zaburzenia opozycyjno-buntownicze, zaburzenia depresyjne, zaburzenia odżywiania itp.

Zaburzeniami nawyków i popędów (F63)

Do tej kategorii zaliczamy m.in.: hazard, piromanię, kleptomanię itp.

i wieloma innymi jak: zaburzenia nastroju, epizody depresyjne, zaburzenia maniakalne czy zaburzenia afektywne dwubiegunowe itp.

**Powyższe wskazania do psychoterapii należy traktować orientacyjnie. W każdym przypadku rozpoczęcie psychoterapii powinna poprzedzać diagnoza kliniczna dokonana przez psychiatrę lub psychologa z doświadczeniem klinicznym¹⁷.

---

Familiolog – a któż to taki?

Nie są mu obce takie zagadnienia jak: samotne rodzicielstwo, rodziny zrekonstruowane, związki kohabitacyjne, rodzina adopcyjna, rodzina zastępcza, niepłodność, poronienia, utrata ciąży, rodzina z dzieckiem niepełnosprawnym, kryzys rozwodowy, stwierdzenie nieważności małżeństwa, agresja i przemoc, choroba przewlekła w rodzinie, opieka paliatywna itp.¹⁸

Prowadzi działalność interdyscyplinarną, na którą składa się m.in.:

Poradnictwo dla par i małżeństw – patrz wyżej.

Poradnictwo dla rodzin – patrz wyżej.

Poradnictwo pedagogiczne:

Obszary pomocy: pomoc we wzmacnianiu kompetencji rodzicielskich oraz wspomaganie rozwoju dzieci. Ponadto poradnictwo w zakresie przygotowania do życia w małżeństwie i rodzinie.

Poradnictwo prawne:

Obszary pomocy: w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz kanonicznego prawa małżeńskiego.

Działalność edukacyjna (przygotowanie pedagogiczne)

Obszary pomocy: szkolenia i kursy z obszaru psychologii małżeństwa i rodziny, komunikacji, seksualności itp. oraz warsztaty dla rodziców. Większość familiologów posiada uprawnienia nauczycielskie do prowadzenia przedmiotu Wychowanie do życia w rodzinie oraz edukacji seksualnej.

Więcej na temat pracy familiologa można przeczytać w tym miejscu:
https://rozwoj-osobisty.com/familiolog-kto-to-czym-sie-zajmuje/

Wnioski

Osobie, która zgłasza się po pomoc, potrzebne jest uwolnienie się od napięć, które wynikają z przeżywanych emocji, a które związane są z aktualnymi trudnościami. Różnica między odreagowywaniem uczuć w procesie poradnictwa a w procesie psychoterapii dotyczy treści, z jakimi te uczucia są związane. Osoby z zaburzeniami zdrowia psychicznego nie potrafią zidentyfikować źródła własnych negatywnych przeżyć, ponieważ źródłem ich uczuć nie są realne trudności, ale „struktury” intrapsychiczne (zaburzenia struktur osobowości, zaburzenia samoświadomości, patologiczne przekonania itp.). Takim osobom zalecana jest psychoterapia.

Natomiast u osób bez zaburzeń, nie obserwuje się takich patomechanizmów. Przeżywane negatywne uczucia są związane z aktualnymi trudnościami i kryzysami, które wywołują niepokój lub poczucie zagubienia. Osobom zgłaszającym się po pomoc brakuje umiejętności, by poradzić sobie z danym problemem albo napięcie związane z trudnością utrudnia im korzystanie z posiadanych już umiejętności. Osoby bez zaburzeń są świadome swoich potrzeb oraz mają świadomość własnych możliwości i ograniczeń – dla nich zalecane jest poradnictwo psychologiczne.

W SKRÓCIE:
Poradnictwo jest wspomaganiem rozwoju, poszukiwaniem nowych sposobów rozwiązywania problemów i opracowaniem konkretnego działania.
Psychoterapia jest leczeniem zaburzeń – zmianą zaburzonych właściwości osobowościowych. Koncentruje się na patomechanizmach i dąży do reorganizacji właściwości intrapsychicznych.

Autor: Barbara Bratkowska

---

1. J.C. Czabała, Poradnictwo psychologiczne, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 32-33.
2. J.C. Czabała, Poradnictwo psychologiczne a psychoterapia, „Roczniki psychologiczne/Annals of Psychology” XIX, 3 (2016), s. 523.
3. Polska Rada Psychoterapii: https://prp.org.pl/deklaracja-o-psychoterapii/ [dostęp: 08.11.2023 r].
4. Por. J.C. Czabała, Poradnictwo psychologiczne a psychoterapia, „Roczniki psychologiczne/Annals of Psychology” XIX, 3 (2016), s. 532.
5. Por. W. Pawliczuk, Poradnictwo dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 88-121.
6. Por. W. Pawliczuk, Poradnictwo psychologiczne w okresie adolescencji, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 122-149.
7. Por. S. Kluczyńska, Poradnictwo psychologiczne dla osób w okresie średniej dorosłości, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 150-183.
8. Por. S. Steuden, Poradnictwo psychologiczne dla osób w okresie późnej dorosłości, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 184-221.
9. Por. W. Stefaniak, Poradnictwo par. Paradygmat poznawczo-behawioralny, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 222-271.
10. Por. I. Jelonkiewicz, Poradnictwo rodzinne, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 272-308.
11. Por. G. Fabiszewska, Poradnictwo psychologiczne w trudnościach szkolnych, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 309-348.
12. Por. M. Łuba, Poradnictwo psychologiczne dla osób chorych somatycznie, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 349-385.
13. Por. L. Zabłocka-Żytka, Poradnictwo psychologiczne dla osób w okresie średniej dorosłości, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 386-418.
14. Por. B. Hintze, Poradnictwo psychologiczne dla osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi i dla ich rodzin, w: Poradnictwo psychologiczne, red. J.C. Czabała, S. Kluczyńska, Warszawa 2015, s. 419-507.
15. K. Ciepliński, Wskazania, zasady i możliwości korzystania z pomocy psychoterapeutycznej, „Roczniki Nauk o Rodzinie” Tom 2(57) 2010, s. 98.
16. Tamże, s. 99.
17. Tamże, s. 99-100.
18. Por. I. Janicka, H. Liberska, Psychologia rodziny, Warszawa 2021.